Regels over Houtopstanden in de Omgevingswet (buiten de bebouwingscontour) #

Bossen of vergelijkbare grotere boomgroepen buiten de bebouwde kom zijn beschermd onder de Omgevingswet (art. 4.3 lid 1 Ow en in afdeling 11.3 van het Besluit activiteiten leefomgeving (Bal)).

In art. 4.35 lid Ow staat dat de regels betrekking hebben op de instandhouding van het bosareaal, de natuurbescherming of het beschermen van de landschappelijke waarden (het oude Hoofdstuk 4 van de Wet natuurbescherming). De Omgevingswet zorgt ervoor dat houtopstanden, zoals bossen buiten de bebouwingscontour (de voormalige bebouwde kom onder de Boswet en Wet natuurbescherming), in stand blijven.

Als een eigenaar houtopstanden of bos wil kappen dat buiten de bebouwingscontour ligt,  is een melding verplicht. Deze melding moet minstens vier weken van tevoren, maar niet eerder dan een jaar, worden gedaan bij GS van de Provincie. Vervolgens geldt er een herplantplicht of wordt een kapverbod opgelegd. De herplant dient te geschieden binnen drie jaar na de kap of het tenietgaan van de houtopstand. Het kapverbod kan alleen worden opgelegd als dat nodig is voor de bescherming van bijzondere natuurwaarden of landschappelijke waarden.

Niet alle grote groepen bomen vallen onder dit deel van de Omgevingswet. Er zijn veel uitzonderingen. De regels hieromtrent zijn complex. Je kunt hierover navraag doen bij de gemeente.

De bomenverordening #

Met de inwerkingtreding van de Omgevingswet mogen de gemeentelijke regels over vellen en kappen straks alleen nog in het omgevingsplan worden gesteld. Bestaande kap- of bomenverordeningen blijven nog van kracht tot 1 januari 2032.

Veel gemeenten hebben een eigen bomenverordening, waarin is bepaald hoe de bomen op haar grondgebied beschermd worden. Voor de Omgevingswet was een gemeente vrij om zelf haar regels op te stellen, mits deze niet in strijd waren met Hoofdstuk 4 Houtopstanden van de Wet natuurbescherming. De gemeente mocht toen met name regels stellen voor groen, bossen en bomen binnen de bebouwde kom. Voor houtopstanden buiten de bebouwde kom mocht zij alleen beschermingsregels stellen om andere redenen dan instandhouding van het bosareaal.

De meeste gemeenten hebben een verordening, veelal kap- of bomenverordening geheten. Dit is vaak een onderdeel van de Algemene Plaatselijke Verordening (APV). Per gemeente zijn soms grote verschillen. Je kunt bij de gemeente navraag doen welke regels van toepassing zijn. Bij gemeentelijke bescherming van bomen is een kapverbod het uitgangspunt. Voor iedere boom die men wil kappen is een kapvergunning (nu omgevingsvergunning voor kappen/ vellen) nodig, dat geldt ook voor de gemeente zelf. Vaak is het echter zo dat een aantal bomen zijn uitgezonderd van deze vergunningsplicht. Mogelijke criteria zijn leeftijd, omtrek of soort.

In sommige gemeenten mogen bomen zonder vergunning worden gekapt, maar wellicht zijn bomen hier weer op een andere manier beschermd.

In de verordening staat op welke gronden de gemeente een vergunning kan weigeren. Deze weigeringsgronden zijn samen met het groenbeleid in jouw gemeente toetssteen bij de beoordeling van een aanvraag voor een kapvergunning.

Een voorbeeld van een lokale bomenverordening vind je hier: https://lokaleregelgeving.overheid.nl/CVDR724138/1
In artikel 6 staan de weigeringsgronden.

Gemeentelijk groenbeleid #

Uitgangspunten voor het totale groenbeleid in de gemeente zijn bijvoorbeeld geformuleerd in een groenstructuurplan. Hierin wordt de onderlinge samenhang aangegeven van groen en bomen met de stad en het omringende landschap. gemeenten zijn helaas niet verplicht om het groenbeleid in een plan op te schrijven, het kan dus zo zijn dat jouw gemeente geen plan heeft waarin het groenbeleid wordt omschreven.

Het bomenbeleid is een onderdeel van het totale groenbeleid van de gemeente. Dit bomenbeleid kan bestaan uit 3 plannen;

-Het bomenstructuurplan: hierin staat de gemeentelijke visie op de bomenstructuur op de lange termijn.

-Het bomenbeheersplan: hierin staat het concrete beheer voor de middellange termijn dat nodig is om de gewenste bomenstructuur te bereiken

-Het bomenwerkplan: aan de hand hiervan wordt het bomenbeleid uitgevoerd. Hierin zijn onder andere controles en noodzakelijke kap opgenomen.

Al deze plannen kunnen concrete aanknopingspunten geven voor de bescherming of het behoud van bomen. Hoe het groenstructuurplan er in jouw gemeente uit ziet kun je navragen bij je gemeente.

Het bestemmingsplan en omgevingsplan #

De inrichting van de openbare ruimte in Nederland is aan regels gebonden. In een bestemmingsplan is de bestemming van een bepaald gebied vastgelegd. Ligt dit eenmaal vast, dan mogen in dat gebied geen handelingen uitgevoerd worden die in strijd zijn met de bestemming. De bestemming van een bepaald gebied is meestal ruim geformuleerd, bijvoorbeeld Bos of Natuur of Groen(element), maar bestemmingsplannen kunnen ook gedetailleerd worden ingevuld. Een bijzondere boom kan in een bestemmingsplan zijn opgenomen als bijvoorbeeld ‘groeiplaats boom’ of ‘monumentale boom’. De gemeentelijke bestemmingsplannen gelden voorlopig (tot 2032) als omgevingsplannen.

In een omgevingsplan is de functie van een gebied vastgelegd en de voorwaarden waaronder projecten en activiteiten mogen worden uitgevoerd. Voor een omgevingsplan geldt dat er voorwaarden gelden voor de functies die zijn toegekend aan de gronden en dat projecten en activiteiten die passen bij die functie daar onder bepaalde voorwaarden zijn toegestaan.

Een aanvraag voor een omgevingsvergunning wordt altijd getoetst aan het bestemmings-/ omgevingsplan. Wil men dus bouwen op de plek van de boom (met de bestemming of functie Boom) of er een inrit of weg aanleggen, dan zal de omgevingsvergunning alleen verleend kunnen worden als het bestemmingsplan/ omgevingsplan wordt gewijzigd door de gemeente of toestemming worden gegeven met een Buitenplanse Omgevingsplan Activiteit. Een buitenplanse omgevingsplanactiviteit (BOPA) is een activiteit die niet (geheel) mogelijk is op basis van het omgevingsplan. Het bevoegd gezag kan deze BOPA verlenen als de activiteit voldoet aan een evenwichtige toedeling van functies en aan de instructieregels van het Rijk en de provincie.

Een wijziging van het bestemmingsplan en omgevingsplan is een uitgebreide procedure, dus dit biedt een goede beschermingsmogelijkheid voor bomen.

De gemeente mag straks alleen nog lokale bomenregels stellen die niet al worden ingevuld door de rijksregels in de Omgevingswet en het Bal (natuurbescherming, bosareaal, landschappelijke waarden). Voor de gemeentelijke taak gaat het dan met name om doelen als het beschermen van cultuurhistorische waarden, waarden voor klimaat en leefbaarheid, recreatieve waarden, beeldbepalende redenen.

Monumentale bomen #

Sommige gemeenten zijn in het bezit van een lijst met monumentale bomen en houtopstanden waarvoor in beginsel geen kapvergunning wordt afgegeven. Alleen wanneer er sprake is van een ernstige bedreiging van de openbare veiligheid, noodtoestand of andere uitzonderlijke situaties kan er een kapvergunning worden afgegeven.

De gemeentelijke lijst van monumentale bomen kan nationale en geregistreerde bomen bevatten, maar ook lokale en toekomstige bomen. De lijst kunt je bij jouw gemeente opvragen of  inzien op het www. Zie bijvoorbeeld https://www.tilburg.nl/inwoners/subsidies/bomen-in-tilburg/

De Bomenstichting beheert een register van Monumentale Bomen. Daarin zijn alle bomen in Nederland opgenomen die volgens de Bomenstichting van nationaal belang zijn en behouden moeten blijven. In veel gevallen gaat het om bomen met een hoge leeftijd, met een bijzondere schoonheid- of zeldzaamheidswaarde, of een beeldbepalende functie voor de omgeving. Het register bevat op dit moment ruim 10.000 objecten (solitaire bomen, lanen, of boomgroepen). In dit register kun je opzoeken of een boom monumentaal is of niet. Wanneer de boom in het register van de bomenstichting staat vermeld, maar niet in het register van de gemeente, is de gemeente niet verplicht om met de monumentale status rekening te houden. Je kunt natuurlijk wel proberen om de boom op de monumentale bomenlijst van de gemeente te krijgen. https://www.bomenstichting.nl/monumentale-bomen/landelijk-register-van-monumentale-bomen.html

Regels over flora- en fauna-activiteiten #

Wanneer de te kappen boom van belang is voor in het wild levende vogels of voor een beschermde dier-  of plantensoort, dan mag deze niet zomaar gekapt worden. Het gaat hierbij om de bescherming van individuen van een soort. De ecologische waarde van de boom als rustplaats, voortplantingsplaats, nestplaats moet worden onderzocht en in de afweging meegenomen. Van tevoren moet er onderzoek worden gedaan naar de aanwezigheid van soorten, nesten, voortplantingsplaatsen. Zijn die aanwezig, dan is ook een omgevingsvergunning nodig voor een flora- en fauna-activiteit.

De flora- en faunaregels uit Hoofdstuk 11 van het Besluit activiteiten Leefomgeving (Bal) bieden soms mogelijkheden tot weigering van de omgevingsvergunning kappen of  tot het vertragen van de kap. Het laatste geval is ook gunstig, want deze tijd kan bijvoorbeeld gebruikt worden voor het maken van bezwaar of het bedenken van alternatieven. Het gaat dan vooral om de artikelen 11.37, 11.46 en 11.54. Deze zijn niet specifiek gericht op het beschermen van bomen, maar wel bruikbaar. Vaak mag in het broedseizoen of voortplantingsseizoen ook niet gekapt worden. Immers, je mag een soort niet verstoren. Lees meer over de bescherming van soorten.