Natura2000 is een netwerk van strikt beschermde natuurgebieden in Europa. In Natura 2000-gebieden worden kwetsbare dier- en plantensoorten en hun omgeving beschermd. Het gaat om soorten die bedreigd zijn in Europa en genoemd staan in de Europese Vogel- en Habitatrichtlijnen.
Wat betekent de aanwijzing als Natura2000-gebied? #
De aanwijzing van Natura2000-gebieden geschiedt door het Rijk, momenteel (2025) de Minister van Landbouw, Voedselzekerheid, Visserij en Natuur (LVVN). In het Aanwijzingsbesluit staan de “Instandhoudingsdoelstellingen” (behoud of uitbreiding) per soort waarvoor het gebied is aangewezen. De gebieden en de Aanwijzingsbesluiten zijn, per provincie, te vinden op https://www.natura2000.nl/gebieden.
Het belangrijkste rechtsgevolg van de aanwijzing als Natura2000-gebied is dat er een omgevingsvergunning voor een Natura2000-activiteit is vereist voor een project dat niet direct verband houden met het beheer van het gebied en mogelijk schade kan toebrengen aan de natuurwaarden waarvoor het gebied is aangewezen. Daarbij kan het gaan om zowel activiteiten binnen als buiten het gebied (externe werking). Een “voortoets” kan uitwijzen of er een vergunningplicht is.
Voor dergelijke projecten kan alleen een vergunning worden verleend als er zekerheid is dat er geen significante gevolgen zullen optreden. Eventueel kunnen aan de vergunning voorschriften worden verbonden om die zekerheid te bereiken. Zo niet, dan kan de activiteit niet worden toegestaan, tenzij is voldaan aan de voorwaarden van het maken van een uitzondering daarop (geen alternatieven, dwingende reden van groot openbaar belang, en natuurcompensatie). De betreffende provincie is bevoegd gezag en in bepaalde gevallen de Minister van LVVN.
In beroep gaan tegen omgevingsvergunningen voor Natura2000-activiteiten
Belanghebbenden kunnen tegen een omgevingsvergunning voor een Natura2000-activiteit in beroep gaan. Deze mogelijkheid staat open voor organisaties die in hun statuten als doel de bescherming van natuur in hun regio hebben opgenomen en ook feitelijke activiteiten hebben om die doelstelling na te leven. Lees hier meer over belanghebbenden. Voor privépersonen geldt dat hun beroepsgronden alleen relevant zijn als hun woonkwaliteit (nauw) verweven is met de aanwezigheid van het natuurgebied. Dit heet het relativiteitsbeginsel. Zicht op het natuurgebied en een maximale afstand van 250 meter zijn eisen die in de jurisprudentie regelmatig terugkomen.
Activiteiten in de Omgevingsverordening #
In de provinciale Omgevingsverordening wordt met name bepaald wanneer een vergunning is benodigd (en wanneer niet) voor allerlei activiteiten in de fysieke leefomgeving. Ook kan de Omgevingsverordening gevallen aanwijzen waarin geen omgevingsvergunning voor een activiteit in N2000-gebied is vereist (uitwerking van art. 11.18 van het Bal).
Provincies hebben ook advies- en instemmingsrecht bij een meervoudige omgevingsvergunning (bv. bouwactiviteit in combinatie met een flora- en fauna-activiteit en/of Natura 2000-activiteit). Gemeenten mogen een dergelijke vergunning alleen verlenen voor de activiteiten na advies en instemming door de provincie (dan wel het Rijk.)
Lees meer over de omgevingsverordening op de pagina Invloed op plannen.
De specifieke zorgplicht #
De wet bevat daarnaast een specifieke zorgplicht voor een ieder die weet of redelijkerwijs kan weten dat zijn activiteit verslechterende of significant verstorende gevolgen kan hebben voor een Natura 2000-gebied. Die zorgplicht vereist:
– Kennis verzamelen (over betrokken Natura 2000-gebied);
– Effecten analyseren;
– Zoveel mogelijk beperken van eventuele;nadelige gevolgen
– Uitsluiten nadelige gevolgen;
– Preventieve maatregelen om deze gevolgen te voorkomen;
– Stoppen van de activiteit of herstellen van de schade als die niet kan worden voorkomen.
De vergunningplicht en specifieke zorgplicht zijn bestuursrechtelijk en strafrechtelijk handhaafbaar.
Het belang van de zorgplicht is dat deze ook geldt als significant nadelige gevolgen kunnen worden uitgesloten. Ook dan zullen maatregelen moeten worden getroffen die nadelige gevolgen zoveel mogelijk te beperken.
Lees meer over de specifieke zorgplicht op de pagina Natuurbescherming en de Omgevingswet.
De Brabantse Milieufederatie heeft een overzicht van 10 meestgestelde vragen over Natura2000-gebieden. Daar vind je ook nuttige informatie, die deels overlapt met deze kennisbank.
