Welke juridische stappen kun je zetten om een plan of besluit aan te passen of tegen te houden?
In jouw gemeente, provincie of waterschap is een plan of besluit bekendgemaakt met mogelijk negatieve gevolgen voor de natuur. Jij wilt hiertegen actie ondernemen. Welke stappen je kunt zetten, leggen we hier verder uit. De stappen staan niet los van elkaar. Je kunt ook beginnen met het zoeken van medestanders.
Algemene tips #
Zet alles op schrift. Als je een (telefoon)gesprek hebt gehad, noteer dan wat je besproken hebt, en vraag via een e-mail om bevestiging daarvan door je gesprekspartner. Lees deze mails kritisch door en corrigeer ze waar nodig.
Ook heb je kennis en informatie nodig, over de procedures, de wet, en over natuur, ecologie, water en andere onderwerpen waar het plan betrekking op heeft. Begin op tijd met verzamelen en ordenen.
Besef dat procederen vraagt om doorzettingsvermogen. Het traject van zienswijze, bezwaar en beroep kan soms wel vier jaar duren. Dat betekent dat niet alleen jij, maar ook de initiatiefnemer van het plan de bereidheid moet hebben om zo lang door te gaan.
Stap 1 – informatie verzamelen #
Zorg snel voor een goede informatiepositie. Schrijf kort en bondig op wat het plan is en wat ervan bekend is en geef duidelijk aan wat al bestaat en wat nieuw is. Schrijf dit eerst op voor jezelf, later om deskundigen te kunnen raadplegen. Lees hier hoe je aan informatie komt.
Vaak staat op de website officielebekendmakingen.nl de publicatie over het plan of het besluit. Zoek het plan of besluit op en noteer in je informatie de link naar deze publicatie. Gebruik ook de woorden en de namen die in de publicatie staan, dan ontstaat er later geen verwarring.
Meld je aan voor ‘Berichten over uw buurt‘ en zet e-mail alerts voor de adressen van bedrijven die voor jou van belang zijn.
Neem contact op met de overheid en vraag om alle op de zaak betrekking hebbende informatie. Krijg je niet alle informatie, dan is het mogelijk een Woo-verzoek in te dienen. De Woo (Wet Openbare Overheid) is de opvolger van de Wob. Het indienen van een Woo-verzoek is vooral nuttig als het bekend is dat er een plan in ontwikkeling is, maar de concrete inhoud nog niet bekend is gemaakt.
Lees meer over een dergelijk Woo-verzoek.
Dossier vormen #
Zodra je begint met stappen zetten, is het belangrijk dat je je dossier op orde hebt. Bewaar de documenten in een map, zodat je documentnummers, publicatiedata, de brieven en e-mails die je zelf verstuurt, krantenstukken en gespreksverslagen overzichtelijk op een rij hebt. Zo kun je het hele proces dat je doorloopt goed blijven overzien en ook de informatie delen met een adviseur.
Lees onze tips voor bijhouden van een archief.
Stap 2– zoeken van medestanders en financiering #
Samen sta je sterker. Als je medestanders hebt gevonden, kun je de zienswijze of het bezwaar gezamenlijk indienen en je als collectief van omwonenden presenteren. Het aantal indieners geeft meer gewicht aan je zienswijze. Dit is ook de fase waarin je kunt zoeken naar andere medestanders, zoals bijvoorbeeld milieu-organisaties of bedrijven in de buurt die mogelijk getroffen worden door het besluit. Het is niet erg als verschillende belanghebbenden ieder een zienswijze sturen; met een groter aantal zienswijzen of gezamenlijk ingediende zienswijzen of bezwaarschriften laat je de overheid zien hoeveel mensen het (op onderdelen) niet eens zijn met het (ontwerp)besluit.
De machtiging #
Als je samenwerkt met anderen kun je iemand machtigen, bijvoorbeeld om bezwaar te maken, een zienswijze in te dienen of de beroepsprocedure te voeren. Dat kan een jurist zijn, maar dat mag ook je buurman zijn. Wanneer je bijvoorbeeld met de hele buurt bezwaar wilt maken is het makkelijk om iemand te machtigen. Zie hier een voorbeeld. Aan de machtiging worden weinig eisen gesteld. Als je een fout maakt, vraagt de overheid wel om die te herstellen.
Kan iemand me helpen, ondersteunen en adviseren en wat kost dat? #
Verenigingen en stichtingen met (1) notariële statuten waarin de behartiging van een natuur- of milieubelang als doelstelling is opgenomen en (2) een vermogen lager dan €10.000, kunnen in aanmerking komen voor gesubsidieerde rechtsbijstand van een gespecialiseerde omgevingsrechtadvocaat. Je betaalt daarvoor een eenmalige eigen bijdrage van €218,75 (prijspeil 2021).
Advocaten kunnen namens individuen of organisaties een aanvraag bij de Raad voor de Rechtsbijstand doen voor gesubsidieerde rechtsbijstand. De Raad neemt daarover een besluit. Gesubsidieerde rechtsbijstand wordt een toevoeging genoemd. Op deze website vind je informatie over de advocaten die toevoegingen doen en hoe dit verder in zijn werk gaat: https://www.milieurechtsbijstand.nl/
Als je een rechtsbijstandsverzekering hebt, dan betaalt deze in principe de kosten van de omgevingsrechtadvocaat.
Griffie- en andere kosten #
Het indienen van een bezwaar of zienswijze is kosteloos. Na het instellen van beroep bij de bestuursrechter krijg je een factuur voor de griffiekosten. N.B. Betaal die op tijd! Want anders word je niet-ontvankelijk verklaard en is alles voor niets geweest (art. 8:41, lid 6 Awb).
Als je beroep gegrond wordt verklaard, krijg je de griffiekosten terug, samen met een eventuele proceskostenvergoeding voor degene die jou rechtsbijstand verleent of een deskundige. Als je het beroep verliest, krijg je de griffiekosten niet vergoed en ook geen proceskostenvergoeding.
Stap 3 – Rechtsmiddelen inzetten: wanneer kan ik een zienswijze indienen en wanneer bezwaar maken? #
Wanneer er sprake is van een plan, project, omgevingsvergunning of besluit, kun je zogenaamde rechtsmiddelen inzetten. In het plan, project, omgevingsvergunning of besluit zelf staat welke dat zijn.
Daarbij is het van belang te weten welke procedure wordt gehanteerd om tot een besluit te komen. Er zijn twee procedures, de uitgebreide en de reguliere.
In het plan of besluit staat in de zogenaamde ‘rechtenverwijzing’ tot welke instantie je je kunt wenden als je het niet eens bent met het besluit en wat de termijn is om te kunnen reageren.
Afhankelijk van welke procedure wordt gehanteerd, moet je je argumenten met onderbouwing in een zienswijze of in een bezwaar indienen. Hierna lichten we deze procedures toe en leggen we uit wat belangrijk is bij het indienen van een zienswijze, bezwaarschrift of beroepsschrift. Tot slot gaan we in op wat de indieningstermijn betekent en wat de kosten zijn.
Reguliere of uitgebreide procedure? #
De overheid hanteert verschillende procedures om plannen vast te stellen of besluiten te nemen, namelijk de reguliere (korte) procedure en de uitgebreide procedure.
De reguliere procedure wordt meestal toegepast voor omgevingsvergunningen en andere besluiten die minder ingrijpend zijn, zoals kappen van bomen, uitbreidingen van woningen.
De uitgebreide procedure heet officieel de Uniforme Openbare Voorbereidingsprocedure, UOV. Deze procedure wordt in uitzonderlijke gevallen toegepast; in ieder geval bij ruimtelijke plannen, omgevingsplannen en ingewikkeldere vergunningsaanvragen. Het belangrijkste verschil is dat bij de uitgebreide procedure eerst een zienswijze kan worden ingediend. Bij de reguliere procedure is de eerste stap het maken van bezwaar. Lees onderaan deze pagina meer over de twee procedures.
Wat is een zienswijze? #
Met een zienswijze laat je aan het bestuursorgaan weten wat je vindt van een (ontwerp-)besluit, het is dus een vorm van inspraak. Daarom mag je zienswijze over alles gaan, de kleur van de gevel, het aantal decibel van een concert. Het kan dus ook gaan over dingen die niet door de wet zijn geregeld. Bij bezwaar kan dat ook, maar is het besluit al genomen. Daardoor is de kans groter dat het bestuursorgaan het genomen besluit gaat verdedigen, in plaats van deze procedure te zien als een kans om eventuele fouten te herstellen en beroep te voorkomen. Doordat het besluit al is genomen, wegen juridische argumenten – klopt het besluit volgens de wet? – vaak zwaarder dan argumenten die betrekking hebben op de praktische gevolgen. Toch is het altijd de moeite waard om in je zienswijze en in je bezwaar al je bezwaren te benoemen, want dit is het laatste moment dat het bestuur het hele besluit kan heroverwegen.
In je zienswijze zet je
- je naam en adres
- datum
- omschrijving welk besluit het betreft (nummer ervan of een kopie)
- redenen van het indienen van je zienswijze, in jargon: de gronden, met toelichting
- handtekening
Het bestuursorgaan moet de burger horen. Dat is de hoorplicht. Je krijgt een oproep voor de “hoorzitting”. Je kunt het bestuursorgaan mondeling of schriftelijk vertellen wat je vindt. Hier vind je een model zienswijze. Realiseer je wel dat het bestuursorgaan vaak weinig of niks met jouw zienswijze doet, maar wel verplicht is om uit te leggen wat ze er (niet) mee gedaan heeft. De hoofdregel is dat je een zienswijze moet hebben ingediend om in beroep te kunnen gaan bij de rechter. Soms is een uitzondering mogelijk, bijvoorbeeld met een beroep op het ‘Varkens in nood’-arrest (daarover hieronder meer). Dus mocht je te laat zijn met het indienen van een zienswijze, zoek dan juridisch advies.
Een zienswijze indienen is altijd een goed idee. Weliswaar zal een overheid een vergunningstraject vrijwel nooit afblazen vanwege een zienswijze, maar soms past de overheid wel voorschriften aan. Het helpt als je in je zienswijze concrete voorstellen doet. Je kunt in een zienswijze ook om verduidelijking vragen, zodat je beter kan inschatten of in beroep gaan zinvol is. Het is slim om altijd ten minste een korte zienswijze in te dienen. Dan word je op de hoogte gehouden van het definitieve besluit.
Ook is het zinvol om een zienswijze in te dienen, omdat je later in een beroepsprocedure meer rechten hebt op een inhoudelijke behandeling.
Heb je echter geen zienswijze ingediend, maar ben je wel belanghebbende, dan kun je wel in beroep. Dit volgt uit het zogenaamde ‘Varkens in Nood’-arrest. Belangrijk is te weten dat dit een tijdelijke situatie is en dat wij aanraden om altijd een zienswijze in te dienen en alleen als je het vergeten bent een beroep te doen op het ‘Varkens in Nood’-arrest. Lees hierover meer onder Verdrag van Aarhus.Bezwaar
Je kunt bezwaar maken. Met een bezwaar meld je dat je het niet eens bent met een besluit. Dat doe je middels een bezwaarschrift. In je bezwaarschrift zet je:
- je naam en adres
- datum
- omschrijving welk besluit het betreft (nummer ervan of een kopie)
- reden van bezwaar, in jargon: de gronden, met toelichting
- handtekening
Hoe breng ik mijn bezwaar onder woorden? #
Je bezwaar moet passen bij de inhoud van het besluit. Je moet bezwaar maken op bepaalde gronden. De gronden zijn de uitleg of onderbouwing van wat er onrechtmatig is aan het besluit. Er moet dus wel een wet of regel zijn overtreden. In het besluit staat meestal een verwijzing naar de wetten en regels die van toepassing zijn.
Wanneer stel je beroep in? #
Je kunt in beroep gaan. Als je het niet eens bent met een besluit op bezwaar, of als een definitief besluit ter inzage is gelegd, dan teken je beroep aan bij de rechter. Let op: In de bezwaarfase kan de overheid het hele besluit nog heroverwegen, dus voer zo duidelijk mogelijk aan waarom de overheid een ander besluit zou moeten nemen. In je beroepsschrift zet je:
- je naam en adres
- datum
- omschrijving welk besluit het betreft (nummer ervan of een kopie)
- reden van beroep, in jargon: de gronden, met toelichting
- handtekening
Beroep is een zogenaamde herzieningsprocedure; hierin wordt alleen gekeken of het besluit volgens de wet klopt. De rechter kijkt niet naar andere dingen. Het heeft dus alleen zin om beroep in te stellen als je denkt dat er sprake is van een onrechtmatig besluit, of een inbreuk op een recht. Onder ‘recht’ wordt hier verstaan: strijdig met het EU-recht, de internationale verdragen die Nederland heeft geratificeerd, de nationale wet- en regelgeving of de algemene beginselen van behoorlijk bestuur.
Belangrijk om te weten is dat je je beroepschrift mag aanvullen met nieuwe gronden en rapporten, ook nadat je het hebt ingediend. Dit mag tot 10 dagen voor de zitting bij de bestuursrechter. Maar mis je een termijn, dan stopt de bezwaar- of beroepsprocedure. Het is daarom belangrijker om binnen de termijn bezwaar te maken dan om meteen alle gronden compleet te hebben beschreven. Aanvullen kan later dus ook nog. Als je een fout maakt, dan meldt het bestuursorgaan dat in een brief. Daarin staat een termijn waarbinnen je de fout kunt herstellen.
Let op de termijnen #
In de regel is de termijn voor bezwaar en beroep 6 weken nadat het overheidsorgaan het voornemen tot het besluit heeft verzonden. De termijn begint een dag nadat het besluit op de voorgeschreven wijze bekend is gemaakt, dat wil zeggen vanaf de verzenddatum. De zienswijze, het bezwaar- of beroepschrift moet per post voor het einde van de termijn zijn verzonden. Het is zeer aan te raden om dit aangetekend te doen, zodat je zeker weet dat je brief ook tijdig wordt bezorgd. Bewaar altijd het bewijs van aangetekend verzenden, zodat je kunt bewijzen dat je tijdig hebt gereageerd.
Een termijn werkt streng, je mag niet te laat zijn (digitaal of per post uiterlijk op de laatste dag indienen). Het is belangrijk om te weten dat je je beroepschrift – nadat je het hebt ingediend – nog mag aanvullen met nieuwe gronden en rapporten. Dit mag tot 10 dagen voor de zitting bij de bestuursrechter. Je mag ook volledig nieuwe gronden indienen. Maar de 10 dagen is het uiterste. Als je met nieuwe uitgebreide gronden komt of met grote rapporten kort voor de termijn van 10 dagen, kunnen deze buiten beschouwing worden gelaten wegens ‘strijd met de goede procesorde’.
Zoals hierboven al beschreven geldt dat de bezwaar- of beroepsprocedure stopt wanneer je de termijn mist.
Als de 6 weken niet voldoende: Pro forma en later aanvullen #
Als de 6 weken niet voldoende zijn om een volledig onderbouwde zienswijze, bezwaar of beroep in te dienen, dien dan een pro forma of niet volledig onderbouwde zienswijze, bezwaar of beroep in.
Is de termijn bijna verlopen, dien dan een zogenaamd niet volledig onderbouwde zienswijze, bezwaarschrift of beroepschrift in. Daarin vermeld je dat je de gronden van het bezwaar op een later moment zult aanvullen, na daartoe uitgenodigd te zijn door het betreffende overheidsorgaan (na ontvangst van de brief is dat maximaal vier weken).
Zoek na het indienen ervan deskundige hulp. Doe dit altijd zo snel mogelijk. Dan weet je zeker dat een deskundige nog tijd heeft.
Het indienen van een aanvulling moet overigens altijd schriftelijk.
Reguliere en uitgebreide procedure verder uitgelegd #
De reguliere procedure wordt meestal toegepast voor omgevingsvergunningen en andere besluiten die minder ingrijpend zijn, zoals kappen van bomen, uitbreidingen van woningen. Deze verloopt als volgt:
1. De initiatiefnemer dient een aanvraag in bij de overheid.
2. De overheid neemt een besluit op een bepaalde datum, deze datum staat op het besluit, de termijn start met deze datum.
3. De overheid publiceert het besluit (zie bijvoorbeeld officielebekendmakingen.nl).
4. Nu start de termijn van 6 weken voor belanghebbenden om bezwaar te maken. Wanneer er bezwaar wordt gemaakt, volgt de procedure met de bezwaarfase.
5. Na het indienen van het bezwaarschrift moet de overheid het besluit heroverwegen op basis van de gronden in het bezwaarschrift.
6. De gemeente doet dit door een hoorzitting te organiseren van de bezwaarcommissie, waar de bezwaarmaker gehoord wordt, vaak samen met de aanvrager (of initiatiefnemer).
7. Na het bezwaar te hebben gehoord brengt de commissie een advies uit aan de overheid, vervolgens neemt de overheid een zogenaamd ‘besluit op bezwaar’ (bob)
8. Ben je het niet eens met het bob, dan kan je binnen 6 weken een beroepschrift indienen bij de rechtbank.
9. De rechtbank organiseert een zitting om je te horen.
10. De rechtbank doet uitspraak.
11. Ben je het niet eens met de uitspraak van de rechtbank, dan kun je in hoger beroep bij de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State.
De uitgebreide procedure heet officieel de Uniforme Openbare Voorbereidingsprocedure, UOV. Deze procedure wordt in uitzonderlijke gevallen toegepast; in ieder geval bij ruimtelijke plannen, omgevingsplannen en ingewikkeldere vergunningsaanvragen. Deze verloopt als volgt:
1. De overheid legt een ontwerpbesluit ter inzage, meestal is dat een plan. Dit is niet het definitieve plan.
2. Eenieder kan nu binnen 6 weken een zienswijze indienen.
3. Na de termijn behandelt de overheid de zienswijzen, meestal komen ze met een reactienota waarin ze motiveren wat ze met de zienswijzen gedaan hebben (vaak veel te weinig).
4. Nu legt de overheid het definitieve besluit ter inzage.Wie zich niet met de inhoud ‘kan verenigen’ kan beroep instellen, mits deze partij eerst een zienswijze heeft ingediend. Soms kan men ook in beroep gaan zonder (tijdig) een zienswijze te hebben ingediend. Het is beter om het daar niet op aan te laten komen.
5. Beroep instellen is mogelijk gedurende 6 weken, in het definitieve besluit (of plan) staat hoe, tot wanneer en waar dat kan. Als de gemeenteraad een plan vaststelt kan je in beroep bij de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State.
